JOAN RIVIERE | Weiblichkeit als Maskerade – Θηλυκότητα σαν μάσκα

 In ΚΕΙΜΕΝΑ, ΚΛΑΣΣΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Joan Riviere: Womanliness as a Masquerade.

Πηγή | The international Journal of Psychoanalysis 10, 1929

         

Dt. Weiblichkeit als Maskerade

 

Κάθε κατεύθυνση που πήρε η ψυχανάλυση φαίνεται πως έχει ήδη προκαλέσει το ενδιαφέρον του Ernest Jones, και τώρα μιας και σιγά – σιγά οι έρευνες των τελευταίων χρόνων επεκτάθηκαν στην σεξουαλική ζωή των γυναικών, ανακαλύπτουμε όπως ήταν αναμενόμενο πως ακόμα και σε αυτό το ζήτημα η συμβολή του είναι από τις πλέον σημαντικές. Με το χάρισμα που τον διακατέχει, να διασαφηνίζει το ήδη γνωστό και ταυτόχρονα να προσθέτει τις δικές του παρατηρήσεις, ρίχνει κι εδώ καινούριο φως  στο ερευνητικό του αντικείμενο.

Στο άρθρο «The early development of female sexuality»[1] o Jones σκιαγραφεί αδρά ένα σχήμα των διαφορετικών τύπων της γυναικείας εξέλιξης, την οποία αρχικά διχοτομεί σε μια ομοφυλόφιλη και μια ετερόφυλη ομάδα. Η ομοφυλόφιλη ομάδα διαχωρίζεται στην συνέχεια σε δυο υποομάδες. Λαμβάνοντας υπόψη του πως ο διαμερισμός του είναι άκομψα  σχηματοποιημένος προϋποθέτει κι άλλους ενδιάμεσους τύπους. Και με έναν από αυτούς θα ασχοληθώ σήμερα.

 

Στην καθημερινή ζωή συναντάμε συνεχώς άνδρες και γυναίκες με σαφή χαρακτηριστικά του άλλου φύλλου, αν και στην εξέλιξη τους είναι κυρίως ετερόφυλοι. Αυτό έγινε αντιληπτό σαν έκφραση της αμφισεξουαλικότητας που εμπεριέχεται μέσα σε όλους μας και η ψυχανάλυση έδειξε ότι η σεξουαλική διαμόρφωση ενός ανθρώπου είναι το τελικό αποτέλεσμα μιας συμπαιγνίας συγκρούσεων και όχι απαραίτητα η απόδειξη μιας ριζωμένης ή θεμελιώδους προτίμησης. H διαφορά ανάμεσα σε ομοφυλόφιλο και ετερόφυλο προσανατολισμό είναι αποτέλεσμα της διαφορετικής έκτασης των φόβων και της συνακόλουθης επίδρασης τους στην εξέλιξη.

 

Ο Ferenczi για παράδειγμα επισήμανε πως κάποιοι ομοφυλόφιλοι για να προστατέψουν την ομοφυλοφιλία τους υπερβάλλουν στην ετεροφυλία τους.[2] Θα προσπαθήσω να δείξω ότι, γυναίκες που επιδιώκουν για τον εαυτό τους ανδρικά χαρακτηριστικά, μερικές φορές τοποθετούν μια μάσκα θηλυκότητας για να αποτρέψουν το φόβο που αισθάνονται με άνδρες καθώς και τα αντίποινα που περιμένουν πως θα ακολουθήσουν.

Η προσοχή μου συγκεντρώνεται εδώ κυρίως σε έναν ιδιαίτερο τύπο μιας διανοούμενης γυναίκας. Στο πρόσφατο παρελθόν κάποια γυναικεία επαγγέλματα που απαιτούσαν πνευματική καλλιέργεια συνδέονταν με έναν εμφανώς ανδροπρεπή γυναικείο τύπο. Σε μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις μάλιστα οι γυναίκες αυτές δεν έκρυβαν την επιθυμία ή την αξίωση τους να είναι άνδρες. Αυτό έχει πια αλλάξει. Σήμερα θα ήταν πολύ δύσκολο να ειπωθεί για τις γυναίκες που ασκούν ένα επάγγελμα πως στην πλειοψηφία τους είναι σε σχέση με τον χαρακτήρα και τον τρόπο ζωής τους περισσότερο ανδροπρεπείς ή θηλυπρεπείς. Στο πανεπιστήμιο, σε επιστημονικά επαγγέλματα και στον χώρο των επιχειρήσεων συναντάμε σε σταθερή βάση γυναίκες οι οποίες φαίνεται να πληρούν όλα τα κριτήρια μιας ολοκληρωμένης γυναικείας εξέλιξης. Είναι εξαιρετικές σύζυγοι, μητέρες καθώς και ικανές νοικοκυρές. Φροντίζουν την κοινωνική τους ζωή και συμμετέχουν στην πολιτιστική δραστηριότητα. Δεν τους λείπουν τα ενδιαφέροντα που συνδέονται με το φύλο τους, όπως για παράδειγμα αυτά που συσχετίζονται με την εμφάνιση τους. Όταν χρειαστεί είναι σε θέση να βρουν το χρόνο για το ρόλο αυτού που αντικαθιστώντας την μητέρα φροντίζει ανιδιοτελώς έναν ευρύτερο κύκλο συγγενών και φίλων. Ταυτόχρονα ανταποκρίνονται στις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις τουλάχιστον τόσο καλά όσο ο μέσος άνδρας. Είναι πράγματι αινιγματικό το πως θα έπρεπε να κατατάξουμε ψυχολογικά αυτές τις γυναίκες.

 

Στο παρελθόν έκανα κατά την διάρκεια μιας ανάλυσης μιας τέτοιας γυναίκας μερικές ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις. Στη γυναίκα αυτή αντιστοιχούσε με κάθε λεπτομέρεια η περιγραφή που μόλις έδωσα. Η εξαιρετική σχέση που είχε με τον άνδρα της εκφραζόταν στην πολύ έντονη έλξη που αισθάνονταν ο ένας για τον άλλο καθώς και στην συχνή και ολοκληρωμένη σεξουαλική τους σχέση. Ήταν περήφανη για τις ικανότητες της στο νοικοκυριό. Σε όλη της τη ζωή ακολουθούσε το επάγγελμα της με ιδιαίτερη επιτυχία. Η προσαρμοστικότητα της στην πραγματικότητα ήταν υψηλού επιπέδου και κατόρθωνε με όλους, με τους οποίους είχε επαφές, να διατηρεί καλές και αρμόζουσες σχέσεις.

Μια άλλη περίπτωση την οποία παρατήρησα στην καθημερινή ζωή είναι αυτή μιας νέας γυναίκας, συζύγου και μητέρας, η οποία με την ιδιότητα του λέκτορα διδάσκει στο πανεπιστήμιο ένα ακατανόητο ειδικό θέμα, το οποίο σπάνια έλκει γυναίκες. Όταν η διάλεξη της απευθύνεται σε συναδέλφους αντί για φοιτητές διαλέγει ένα ιδιαίτερα γυναικείο ντύσιμο. Πέρα από αυτά παρουσιάζει η συμπεριφορά της σε τέτοιες περιπτώσεις κάτι που δεν ταιριάζει στις περιστάσεις. Αστειεύεται και γίνεται άξεστη σε τέτοιο βαθμό με αποτέλεσμα να την επιπλήττουν. Πρέπει να διαχειρίζεται την κατάσταση στην οποία προβάλλει τον ανδρισμό της παρουσία ανδρών ως ένα «παιγνίδι», ως κάτι μη πραγματικό. Δεν μπορεί να πάρει στα σοβαρά μήτε τον εαυτό της μήτε το θέμα της και δεν μπορεί να θεωρήσει την ίδια ισάξια με τους άνδρες. Από κει και πέρα μέσα από αυτή την απερισκεψία δίνει διέξοδο στο σαδισμό της και προκαλεί με αυτό το τρόπο οργισμένες αντιδράσεις.

 

Θα μπορούσαν να αναφερθούν πολλά ακόμη παραδείγματα καθώς και ότι στην ανάλυση σαφώς ομοφυλοφίλων ανδρών συνάντησα έναν όμοιο μηχανισμό. Σε έναν από αυτούς, ο οποίος ήταν βαριά κατασταλμένος και υπέφερε από φόβους, οι ομοφυλόφιλες δραστηριότητες ήταν στην πραγματικότητα δευτερεύουσες γιατί η πηγή της πιο έντονης σεξουαλικής ικανοποίησης ήταν ουσιαστικά γι αυτόν η αυτοϊκανοποίηση. Αυτό συνέβαινε με το να κοιτάζει τον εαυτό του στον καθρέπτη ντυμένος με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Η διέγερση προέκυπτε όταν έβλεπε τον εαυτό του με χωρίστρα και φιόγκο στα μαλλιά του. Διαφαινόταν πως αυτά τα ασυνήθιστα «φετίχ» αναπαριστούσαν τη μεταμφίεση του εαυτού του ως αδελφή του. Δανειζόταν τα μαλλιά της και το φιόγκο της. Η επιθυμία να είναι μια γυναίκα του ήταν συνειδητή, ωστόσο οι πραγματικές του σχέσεις με τους άνδρες δεν υπήρξαν ποτέ σταθερές. Αποδείχτηκε ότι η ομοφυλοφιλία του υπήρξε ασυνείδητα εντελώς σαδιστική και ότι βασιζόταν στην αντιπαλότητα ανάμεσα σε άνδρες. Μπορούσε  να απολαύσει τις σαδιστικές φαντασιώσεις καθώς και αυτές κατοχής του πέους μόνο όταν ο καθρέπτης του προσέφερε μια προστασία απέναντι στο φόβο και όταν έβλεπε ότι ήταν σίγουρος, «μεταμφιεσμένος σαν γυναίκα».

 

Και για να επιστρέψω στην περίπτωση που περιέγραψα στην αρχή: Είναι σαφές ότι αυτή η γυναίκα κάτω από την φαινομενικά ικανοποιητική ετεροφυλία της έκρυβε τις γνωστές ενδείξεις του συμπλέγματος ευνουχισμού. H Horney ανήκε στους πρώτους που υπέδειξαν ότι η απαρχή αυτού του συμπλέγματος βρίσκεται στην οιδιπόδεια κατάσταση. Το γεγονός πως η θηλυκότητα μπορεί να φορεθεί όπως μια μάσκα προαναγγέλλει σίγουρα προς αυτή την κατεύθυνση αναφορικά με τη γυναικεία εξέλιξη. Σε σχέση με αυτό θα δείξω τώρα σχηματικά την πρώιμη εξέλιξη της λίμπιντο σε αυτήν την περίπτωση. Προηγουμένως όμως πρέπει να εξιστορήσω λίγο τις σχέσεις της ασθενούς μου με τις γυναίκες. Αισθανόταν αντίπαλος σχεδόν με κάθε γυναίκα που ήταν όμορφη ή είχε υψηλούς διανοητικούς στόχους. Της ήταν συνειδητό πως απέναντι σε κάθε γυναίκα με την οποία εκ των πραγμάτων βρισκόταν πολύ μαζί κάποιες φορές αισθανόταν μίσος. Όμως όταν επρόκειτο για διαρκείς και στενές σχέσεις ήταν σε θέση να διαμορφώσει μια ικανοποιητική σχέση μαζί τους. Ασυνείδητα το έκανε αυτό σχεδόν αποκλειστικά με το να αισθάνεται κατά κάποιο τρόπο ανώτερη. (Όλες οι σχέσεις της με γυναίκες που της ήταν κατώτερες ήταν εξαιρετικές). Εδώ βρίσκονταν και οι ρίζες της νοικοκυροσύνης της. Με το να ξεπερνά τη μητέρα της κέρδιζε την αναγνώριση της και αποδείκνυε έτσι την ανωτερότητα της έναντι «θηλυκών» αντιπάλων. Οι πνευματικές της ικανότητες είχαν αναμφίβολα εν μέρει τον ίδιο στόχο. Ακόμη και αυτές αποδείκνυαν την ανωτερότητα της απέναντι στη μητέρα της. Φαινόταν, πως από τότε που έγινε γυναίκα διαμορφώθηκε εντονότερα η ανταγωνιστικότητα της σε σχέση με πνευματικά πράγματα από ότι σε σχέση με την ομορφιά, μιας και συνήθως μπορούσε να βρει καταφύγιο στην πνευματική της ανωτερότητα όταν επρόκειτο για ζητήματα ομορφιάς.

 

Η ανάλυση έδειξε πως η απαρχή αυτής της συμπεριφοράς τόσο στη σχέση με τους άνδρες όσο και στη σχέση με τις γυναίκες, βρισκόταν στις αντιδράσεις της απέναντι στους γονείς κατά τη διάρκεια της στοματικής φάσης της εξέλιξης της. (Η περίοδος που το παιδί έχει την τάση να δαγκώνει). Αυτές οι αντιδράσεις έπαιρναν την μορφή φαντασιώσεων όπως το σκιαγράφησε η Melani Klein[4] σε μία διάλεξη της το 1927. Σαν συνέπεια της απογοήτευσης ή ματαίωσης κατά τη διάρκεια του θηλασμού ή του απογαλακτισμού σε σύζευξη με εμπειρίες της αρχέγονης σκηνής, οι οποίες ερμηνεύονται στοματικά, αναπτύσσεται ένας ιδιαίτερα έντονος σαδισμός απέναντι και στους δυο γονείς.[5] Η επιθυμία να αποκοπεί η θηλή του στήθους δαγκώνοντας, μετατίθεται και το επακόλουθο της είναι η επιθυμία να καταστρέψει τη μητέρα, να διαπεράσει το σώμα της (Penetration), να της αφαιρεθούν τα εσωτερικά όργανα και να καταβροχθισθεί το περιεχόμενο του σώματος της. Σε αυτό το περιεχόμενο ανήκουν ακόμη το πέος του πατέρα, οι εκκρίσεις της μητέρας και των παιδιών της. Όλα όσα κατέχει κι αγαπά και προφανώς βρίσκονται μέσα στο σώμα της.[6] Η επιθυμία αποκοπής της θηλής δαγκώνοντας, μετατοπίζεται ως γνωστό στην επιθυμία ευνουχισμού του πατέρα με τον ίδιο τρόπο. Και οι δυο γονείς είναι σε αυτό το στάδιο αντίπαλοι, και οι δύο βρίσκονται στην κατοχή επιθυμητών αντικειμένων. Ο σαδισμός κατευθύνεται εναντίον και στους δυο, και από τους δυο αναμένεται με τρόμο η εκδίκηση. Αλλά το κορίτσι μισεί την μητέρα όλο και περισσότερο και για αυτό ο φόβος του μεγαλώνει. Αυτή θα τιμωρήσει ανάλογα με το έγκλημα που διαπράχτηκε. Θα καταστρέψει το σώμα του κοριτσιού μαζί με την ομορφιά του, τα παιδιά του καθώς και την ικανότητα του να αποκτήσει παιδιά. Θα την διαμελίσει, καταβροχθίσει, βασανίσει και θανατώσει. Σε αυτή την αποτρόπαιη, γεμάτη ψυχαναγκασμό κατάσταση υπάρχει για το κορίτσι μόνον μια δυνατότητα να φέρει τον εαυτό του σε σιγουριά, να καθησυχάσει την μητέρα και να μεταμεληθεί για το έγκλημα της. Πρέπει να εγκαταλείψει την αντιζηλία με τη μητέρα και, στο βαθμό που μπορεί, να της δώσει πίσω αυτό που της έκλεψε. Όπως γνωρίζουμε ταυτίζεται με τον πατέρα και στο σημείο αυτό χρησιμοποιεί τον ανδρισμό, που με αυτό τον τρόπο απέκτησε, τοποθετώντας τον στην υπηρεσία της μητέρας. Γίνεται πατέρας και κατακτά τη θέση του. Έτσι μπορεί να τον επιστρέψει στη μητέρα. Η στάση αυτή φαινόταν με μεγάλη σαφήνεια σε πολλές τυπικές καταστάσεις της ζωής της ασθενούς μου. Απολάμβανε να χρησιμοποιεί τις εκτενείς πρακτικές της ικανότητες δίνοντας βοήθεια σε πιο αδύναμες γυναίκες ή που το είχαν περισσότερο ανάγκη και στις οποίες έδειχνε τη συμπαράσταση της. Μπορούσε να έχει αυτή τη στάση στο βαθμό που η ανταγωνιστικότητα δεν γινόταν έντονα αισθητή. Θα έπρεπε να της επιφέρει ένα διευρυμένο κέρδος με την μορφή ευγνωμοσύνης και «αναγνώρισης». Πίστευε πως η αναγνώριση της άξιζε λόγω της αυτοθυσίας της. Περισσότερο ασυνείδητα όμως απαιτούσε την αναγνώριση της υπεροχής της, το ότι είχε το πέος, το οποίο μπορούσε να επιστρέψει. Όταν δεν της αναγνωρίζονταν η ανωτερότητα  επανερχόταν αμέσως η ανταγωνιστική διάθεση. Όταν της στερούσαν την ευγνωμοσύνη και την αναγνώριση, ξεσπούσε ο σαδισμός της με πολύ σφοδρότητα και συνταρασσόταν (όταν ήταν μόνη της) από παροξυσμούς στοματικής – σαδιστικής οργής, ακριβώς όπως ένα παιδί που έχει εκρήξεις οργής.

 

Η εμπάθεια εναντίον του πατέρα προέκυπτε με δύο τρόπους:

  1. Στην πρωταρχική σκηνή ήταν αυτός που έπαιρνε από την μητέρα το γάλα, το οποίο έλειπε από το παιδί.
  2. Εκτός από αυτό έδινε το πέος του ή τα παιδιά στην μητέρα και όχι στην ίδια. Για αυτό έπρεπε να του αφαιρεθούν όλα όσα είχε ή οικειοποιήθηκε και αφού ευνουχίστηκε όπως η μητέρα, μετατράπηκε σε ένα τίποτα. Δεν φοβόταν τον πατέρα τόσο πολύ όσο την μητέρα της, ωστόσο αυτός ο φόβος παρέμενε, κι εν μέρει ένας λόγος γι αυτό είναι ότι ανέμενε την εκδίκηση του για το θάνατο της μητέρας. Επομένως έπρεπε να τον καθησυχάσει και να τον συμφιλιώσει. Αυτό το έκανε χρησιμοποιώντας για χάρη τους μια γυναικεία μεταμφίεση, μέσα από την οποία του έδειχνε την «αγάπη» της και την αθωότητα της. Είναι σημαντικό, το πως ενώ αυτή η γυναικεία μάσκα ήταν σε άλλες γυναίκες ορατή, στους άνδρες είχε επιτυχία και εκπλήρωνε με τον καλύτερο τρόπο το σκοπό της. Με αυτό τον τρόπο έλκυε πολλούς άνδρες κι αυτοί της έδιναν την επιβεβαίωση καλοπροαίρετα. Παρατηρώντας καλύτερα διαφαινόταν ότι αυτοί οι άνδρες ανήκουν σε αυτό τον τύπο ανδρών, οι οποίοι απέναντι στις γυναίκες με εξαιρετικά έντονη θηλυκότητα αισθάνονται φόβο. Προτιμούν γυναίκες με αντρικά χαρακτηριστικά γιατί τις αισθάνονται ως λιγότερο κτητικές.

 

Όπως και στην πρωταρχική σκηνή είναι το φυλαχτό που βρίσκεται στην κατοχή των γονέων και η οποία στερείται, το πέος του πατέρα. Από εδώ προέρχεται επομένως η οργή, ο φόβος και το αίσθημα της απόγνωσης.[7] Αφαιρώντας το πέος από τον πατέρα και κατέχοντας το πλέον η ίδια, προσπορίζεται το φυλαχτό, το ανίκητο ξίφος, το «εργαλείο του σαδισμού». Εκείνος χάνει την ισχύ του και την βοήθεια (ο ήπιος σύζυγος της), όμως παρ’ όλα αυτά η ίδια προστατεύει τον εαυτό της ακόμη από μια επίθεση με το να φέρει ενώπιον του τη μάσκα της θηλυκής υποταγής και κάτω από την προστατευτική ομπρέλα διεξάγει πολλές από τις ανδρικές του λειτουργίες «για λογαριασμό του». (Την πρακτική και οργανωτική της δεξιότητα)

Όμοια και σε ότι αφορά τη μητέρα. Αφότου αυτή βρέθηκε χωρίς πέος, το οποίο της αφαιρέθηκε με κλοπή, αφότου την κατέστρεψε και την καταράστηκε να γίνει αντικείμενο οίκτου για την κατωτερότητα της, θριαμβεύει πάνω της. Αλλά για άλλη μια φορά κρυφά, αναγνωρίζει προς τα έξω τις αρετές γυναικών με «θηλυκότητα» και τις εκθειάζει.

Όμως για αυτή είναι πιο δύσκολο να προστατέψει τον εαυτό της από τα αντίποινα της γυναίκας από ό,τι του άνδρα. Οι προσπάθειες της να συμφιλιώσει τη μητέρα και να επανορθώσει δίνοντας της ξανά το πέος και τοποθετώντας το στην υπηρεσία της, δεν ήταν ποτέ επαρκείς. Αυτό το τέχνασμα φθειρόταν από τη συνεχή χρήση και από την άλλη μεριά μερικές φορές κούραζε και την ίδια υπέρμετρα. Κάποιες φορές ήταν εξουθενωμένη.

 

Διαφαινόταν ότι αυτή η γυναίκα έφερνε τον εαυτό της σε σίγουρο έδαφος για να αποφύγει τον ανυπόφορο φόβο, ο οποίος ήταν το αποτέλεσμα της σαδιστικής οργής που αισθανόταν και για τους δυο της γονείς, με το να δημιουργεί στην φαντασία της μια κατάσταση στην οποία ήταν πάνω από όλους και κανείς δεν μπορούσε να έχει κάτι εναντίον της. Ο πυρήνας αυτής της φαντασίωσης ήταν η αδιαφιλονίκητη υπεροχή της στη σχέση με τους γονείς της. Μέσα από αυτό ικανοποιούσε το σαδισμό της και οι γονείς υποτάσσονταν. Ακόμη μέσα από την ίδια αδιαμφισβήτητη υπεροχή κατόρθωνε να αποτρέπει την εκδίκηση τους. Στην υπηρεσία αυτού του σκοπού χρησιμοποιούσε αντιδραστικούς σχηματισμούς και απέκρυπτε την εχθρότητα της. Έτσι μπορούσε να ικανοποιεί ταυτόχρονα τις παρορμήσεις από το Αυτό, το ναρκισσιστικό Εγώ και το Υπερεγώ της.

 

Αυτή η φαντασίωση ήταν η καθοριστική δύναμη ολόκληρης της ζωής και του χαρακτήρα της και ήταν πολύ κοντά στο να αντέξει επιτυγχάνοντας την απόλυτη τελειότητα. Αλλά το αδύνατο σημείο της ήταν – πέρα από όλες τις προσπάθειες συγκάλυψης – η μεγαλομανής χροιά στην ανάγκη της για υπεροχή. Όταν κατά την διάρκεια της ανάλυσης διαταράχτηκε σοβαρά η υπεροχή, αυτό την έριξε σε μια άβυσσο φόβου, οργής και βαθιάς κατάθλιψης. Αρρώσταινε πριν την ανάλυση.

 

Θα έλεγα ευχαρίστως δυο λόγια σχετικά με τον τύπο της ομοφυλόφιλης γυναίκας που διατύπωσε ο Ernest Jones. Ο σκοπός της είναι να επιτύχει την αναγνώριση του «ανδρισμού της» από τους άνδρες. Τίθεται το ερώτημα αν υφίσταται μια σύνδεση ανάμεσα σε αυτήν την ανάγκη για αναγνώριση και του μηχανισμού της ίδιας ανάγκης στην περίπτωση που περιέγραψα, η οποία  όμως εκτυλίσσεται διαφορετικά. (Αναγνώριση της παροχής υπηρεσιών). Από την ασθενή μου δεν απαιτήθηκε ανοιχτά η άμεση αναγνώριση της κατοχής του πέους. Αυτή ζητήθηκε για τους σχηματισμούς αντίδρασης ακόμα και όταν μόνο η κατοχή του πέους τους καθιστούσε εφικτούς. Άρα έμμεσα απαιτήθηκε η αναγνώριση για το πέος επίσης. Αυτή η εμμεσότητα μπορεί να αναχθεί στο φόβο να της «αναγνωριστεί» κατοχή του πέους , ή με άλλα λόγια φοβόταν ότι μπορούσαν να την «ανακαλύψουν» ως κάτοχο του.

Μπορεί κανείς να φανταστεί πως αν η ασθενής μου είχε λιγότερο άγχος θα είχε απαιτήσει και ανοιχτά από τους άνδρες την αναγνώριση της κατοχής του πέους και πως μύχια εκνευριζόταν όπως οι ασθενείς του Ernest Jones εξ αιτίας της έλλειψης άμεσης αναγνώρισης. Βέβαια στις περιπτώσεις του ο πρωτογενής σαδισμός ικανοποιείται πιο έντονα. Ο πατέρας ευνουχιζόταν και όφειλε ακόμη και να παραδεχτεί την ήττα του.

 

Όμως, πως αντιμετωπίζουν σε αυτές τις περιπτώσεις οι γυναίκες το φόβο; Αναφορικά με τις μητέρες φυσικά το κάνουν με το να αρνούνται την ύπαρξη του. Οι αναλύσεις μου υποδηλώνουν προς την κατεύθυνση πως αυτό το αίτημα, όπως o Jones υπαινίσσεται, κατά πρώτο λόγο αναπαριστά μια μετατόπιση της αρχικής σαδιστικής απαίτησης μιας στιγμιαία άμεσης παραχώρησης του επιθυμητού αντικειμένου. (Θηλή, γάλα, πέος). Κατά δεύτερο λόγο η ανάγκη για αναγνώριση είναι σε μεγάλο βαθμό μια ανάγκη άφεσης αμαρτιών. Έτσι λοιπόν η μητέρα εκτοπίστηκε και καμία σχέση μαζί της δεν είναι πλέον δυνατή. Φαίνεται πως της αρνούνται την ύπαρξη της, ενώ στην πραγματικότητα προκαλεί μόνον μεγάλο φόβο. Έτσι μπορεί μόνο ο πατέρας να την συγχωρέσει απαλλάσσοντας την από την ενοχή με την οποία φόρτωσε τον εαυτό της θριαμβεύοντας πάνω και στους δυο γονείς. Μπορεί να είναι ασφαλής όταν τιμωρείται από τον πατέρα για την κατοχή του πέους, πράγμα το οποίο ο ίδιος αναγνωρίζει. Δίνοντας της αναγνώριση της δίνει το πέος και μάλιστα σε αυτήν και όχι στη μητέρα. Τότε το κατέχει, έχει το δικαίωμα να το κατέχει και όλα είναι εντάξει.

 

«Αναγνώριση» είναι πάντα εν μέρει επιβεβαίωση, τιμωρία και αγάπη. Μέσα από αυτά γίνεται ξανά ανώτερη από όλους. Ακόμα και αν ο ίδιος δε το αντιλαμβάνεται, στα μάτια της ο άνδρας έχει παραδεχτεί την ήττα του. Με αυτό τον τρόπο είναι στο επίπεδο της φαντασίας η σχέση μιας τέτοιας γυναίκας με τον πατέρα, όσο αφορά το περιεχόμενο της όμοια με την κανονική οιδιπόδεια σχέση. Η διαφορά βρίσκεται στο ότι η αναφερόμενη σχέση είναι στη βάση της σαδιστική. ’Σκότωσε’ τη μητέρα αλλά μέσα από αυτό ματαιώθηκε η επιθυμία της να απολαύσει πολλά από αυτά που η μητέρα κατείχε και αυτά που παίρνει από τον πατέρα πρέπει να τα κερδίσει με αγώνα και απομυζώντας τον.

Joan_Riviere_cropped.jpg250x261_Q90

Αυτά τα συμπεράσματα καθιστούν επανειλημμένα επιτακτική το να θέσουμε στους εαυτούς μας την ερώτηση. Που βρίσκεται το πραγματικά ουσιώδες στην πλήρως ανεπτυγμένη θηλυκότητα; Τι είναι το αιώνια θηλυκό στοιχείο; Η παράσταση για τη θηλυκότητα ως μια μάσκα, πίσω από την οποία ο άνδρας φοβάται πως βρίσκεται ένας κρυμμένος κίνδυνος, ρίχνει λίγο φως σε αυτό το αίνιγμα. Η με πληρότητα εξελιγμένη ετερόφυλη γυναικεία σεξουαλικότητα θεμελιώνεται, όπως έδειξαν ο Ernest Jones και η Helene Deutsch, στην στοματική – αναρροφητική φάση. Η μοναδική εξέχουσα ικανοποίηση σε αυτή τη φάση βρίσκεται στην απόκτηση της θηλής – γάλατος, του πέους – σπέρματος και παιδιού από τον πατέρα. Το υπόλοιπο εξαρτάται από τους μηχανισμούς αντίδρασης. Η αποδοχή του «ευνουχισμού», της ταπεινότητας και του θαυμασμού από τους άνδρες προέρχονται εν μέρει από μια υπερεκτίμηση του αντικειμένου στην στοματική – αναρροφητική φάση. Κυρίως όμως από τη μειωμένη ένταση των σαδιστικών επιθυμιών ευνουχισμού, οι οποίες προέρχονται από το μεταγενέστερο στοματικό στάδιο, συναφές με το δάγκωμα.

«Δεν έχω το δικαίωμα να πάρω, δεν επιτρέπεται καν να ρωτήσω, πρέπει να μου δοθεί»

Η ικανότητα για αυτοθυσία, αφοσίωση και αυταπάρνηση αποτελεί έκφραση της προσπάθειας απέναντι σε μητρικές ή πατρικές μορφές να ξαναφτιαχτεί και να επανορθωθεί αυτό που τους πήραν. Επίσης είναι όπως το ονόμασε ο Rado μια «ναρκισσιστική διασφάλιση» σε αναφορά με την υψηλότερη αξία.

 

Γίνεται σαφές πως η απόκτηση της με πληρότητα διαμορφωμένης ετεροφυλίας συμβαδίζει με το φτάσιμο της γεννητικής οργάνωσης. (Genitality). Και βλέπουμε ακόμα μια φορά αυτό που ο Abraham έδειξε πρώτος, πως η γεννητική οργάνωση υπαινίσσεται την κατάκτηση ενός μετά – αμφιθυμικού σταδίου. Όπως η «κανονική», έτσι και η ομοφυλόφιλη γυναίκα επιθυμούν το πέος του πατέρα και επαναστατούν ενάντια στη ματαίωση. ( ή τον ευνουχισμό). Μια από τις διαφορές ανάμεσα στις δυο τους βρίσκεται στη διαφορετικά ισχυρή έκφραση του σαδισμού, στην ένταση και στο φόβο που προκαλείται και στους δυο τύπους γυναικών όταν τα διαπραγματεύονται.

 

Απόδοση  από τη γερμανική γλώσσα | Σκαρπίδης Κώστας

 

[1] Ernest Jones, >>The early development of female sexuality<<, in: The International Journal of Psycho-analysis Bd. 8,1927

[2] Sandor Ferenczi,>>The nosology of male homosexyality<<, In:Contribution to Psychoanalysis, 1916.

[3] Συνάντησα αυτή τη στάση σε αρκετές ασθενείς καθώς και την αυτόβουλη διακόρευση σχεδόν σε όλες τις (πέντε) περιπτώσεις. Στο φως της εργασίας του Freud >>Το ταμπού της παρθενίας<< η συμπτωματική αυτή πράξη είναι ιδιαιτέρως διδακτική.

[4] Melani Klein, <>, in: The International Journal of Psychoanalysis Bd. 9, 1928.

[5] Ernest Jones, a. a. O., S. 469, θεωρεί μια εντατικοποίηση της της στοματικής – σαδιστικής φάσης σαν το καθοριστικό στοιχείο για την ομοφυλοφιλική εξέλιξη στις γυναίκες.

[6]  Επειδή δεν έχει σημασία για την εξήγηση μου άφησα εκτός κειμένου όλες τις υποδείξεις για την εξέλιξη της σχέσης με παιδιά.

[7]  Βλέπε M. N. Searl, >>Danger situations of the immature ego<