Αποσπάσματα από το περιοδικό “LETTRE INTERNATIONAL”. Γερμανική έκδοση, φθινόπωρο 1993

Η απάτη και η χρεωκοπία του υπαρκτού σοσιαλισμού αλλά και η αυξανόμενη απογοήτευση των πληθυσμών από την προφανή συνολική αδυναμία του συντηρητικού φιλελευθερισμού, καθώς και η απομόνωση των ατόμων σε μια όλο και περισσότερο γραφειοκρατικοποιημένη, παραδομένη στα ΜΜΕ και στα super market, κοινωνία, η διαφθορά και η ασημαντότητα των επαγγελματιών πολιτικών και η εξαφάνιση κάθε κοινωνικού, συλλογικού και πολιτικού ορίζοντα, έφεραν την λέξη “πολιτική” σε ανυποληψία, την έκαναν συνώνυμο της δημαγωγίας, των σκοτεινών πρακτικών και μιας κυνικής αναζήτησης για εξουσία, που δεν σταματά μπροστά σε τίποτα.

Η γενικευμένη κρίση των δυτικών κοινωνιών, μια κρίση των αξιών της, ή για να το πούμε διαφορετικά η κρίση αυτού που ονομάζω “κοινωνικές φαντασιακές σημασίες” οι οποίες συγκρατούν την κοινωνία, μας δίνει μια δεύτερη διάσταση με την οποία μπορούμε να κατανοήσουμε την κρίση της πολιτικής.

Δημιουργείται έτσι ο πειρασμός να ξαναζωντανέψουμε παραδοσιακές ηθικές και να τις επεξεργαστούμε εκ νέου.

Οι συνέπειες των πράξεων μας είναι εγγεγραμμένες στο κοινωνικό ιστορικό γίγνεσθαι και συνέπεια αυτού, είναι ότι δεν μπορούμε να τις ελέγξουμε, πράγμα που οφείλουμε να το λαμβάνουμε υπόψη μας.

Κανένας δεν θα μπορέσει ποτέ να διαλέξει τον τόπο και τον χρόνο της γέννησης του, την κοινωνική θέση ή τον χαρακτήρα των γονέων του.

Αλλά ένα άλλο κομμάτι που εξαρτάται από εμάς, τουλάχιστον αξιωματικά, μπορεί να αμφισβητηθεί και να αλλάξει. Πρόκειται για αυτό που συνδέεται ρητά με τους θεσμούς της κοινωνίας. Και η αληθινή πολιτική δεν είναι τίποτα άλλο από την δραστηριότητα που θέτει σε διερώτηση την μορφή και το περιεχόμενο των θεσμών που επιθυμούμε.

ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΝ

Η παραδοσιακή ηθική, είτε είναι φιλοσοφική είτε θρησκευτική, είναι μια ευτυχισμένη ηθική.

Συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο σαν να γνωρίζει τι είναι καλό και τι κακό. Έτσι το πρόβλημα ανάγεται σε μια υπόθεση του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου και της καλής του θέλησης.

Βέβαια, η γεμάτη πάθη, πραγματικότητα της ανθρώπινης ζωής θεμελιώνεται ακριβώς στο γεγονός πως πολύ συχνά βρισκόμαστε στο σκοτάδι σχετικά με το τι είναι καλό και τι είναι κακό.

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

Γιατί απαγόρευσε ο θεός τη μοιχεία; Το ερώτημα είναι απαγορευμένο.

Με αυτό τον τρόπο μας επιβάλλεται ο ηθικός νόμος από κάποιον άλλο, χωρίς να έχω το δικαίωμα να κάνω ερωτήσεις. Κάτι που με μια κίνηση θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε μια ηθική της ετερονομίας.

Ας δούμε τώρα την εντολή να αγαπούμε τον πλησίον μας όπως τον εαυτό μας. Διπλή παραδοξότητα. Ήδη η σκέψη να αγαπούμε κάποιον, γιατί έτσι οφείλουμε προκαλεί μια προφανέστατη αντίφαση με αυτό που όλοι κατανοούμε κάτω από τον όρο αγάπη, ανεξάρτητα πως τον ερμηνεύει κανείς. Και το γεγονός πως η αγάπη για τον εαυτό γίνεται το μέτρο για την αγάπη προς τον άλλο, λειτουργεί ως μια παραχώρηση προς τον εγωισμό και δεν μπορεί να μας ικανοποιεί λογικά. Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε τότε σε καταστάσεις όπου οι άλλοι μπορούν να σωθούν με τη θυσία της δικής μας ζωής;

«Ακούσατε αυτό που ειπώθηκε. Οφείλεις να μην μοιχεύσεις. Αλλά εγώ σας λέω. Όποιος κοιτάζει μια γυναίκα και την επιθυμεί, έχει ήδη μέσα στην καρδιά του μοιχεύσει μαζί της». (Ματθαίος)

Δεν αρκεί επομένως να μην προχωρήσει κανείς στην πράξη, δεν επιτρέπεται ούτε να επιθυμήσει.

ΓΙΑ ΜΙΑ ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ

Οφείλουμε να ξεπεράσουμε τις ηθικές της ετερονομίας και για αυτό το λόγο κάθε ετερόνομη πολιτική.

Η αυτονομία σε ατομικό επίπεδο υφίσταται στη δημιουργία μιας νέας σχέσης ανάμεσα στον εαυτό και στο ασυνείδητο του.

Το τελευταίο δεν μπορεί να εξουδετερωθεί, αλλά θα μπορούσαμε να προσπαθήσουμε να ελέγξουμε αυτό το κομμάτι των ασυνείδητων επιθυμιών που διεισδύει στο λόγο και στις πράξεις μας. Η ατομική αυτονομία ωστόσο υφίσταται τις συνθήκες θεσμικής φύσεως.

Γι’ αυτό χρειαζόμαστε θεσμούς που προκρίνουν για τον καθένα αυτονομία εντός μιας συλλογικότητας και του επιτρέπουν την εξατομίκευση.

Αυτό είναι δυνατό μόνον μέσα από την θέσμιση μιας γνήσιας και όχι μόνο στα χαρτιά δημοκρατικής μορφή διακυβέρνησης.  Σε μια τέτοια μορφή, συμμετέχουμε πραγματικά στη δημιουργία των νόμων, κάτω από τους οποίους ζούμε.

Ένα τέτοιο είδος αυτονομίας είτε σε συλλογικό είτε σε ατομικό επίπεδο δεν μας δίνει φυσικά απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις που μας θέτει η ανθρώπινη συνθήκη.

Πάντα θα πρέπει να ζήσουμε κάτω από τις τραγικές συνθήκες που είναι γι αυτήν χαρακτηριστικές. Γιατί απλά δεν γνωρίζουμε τι είναι κακό και τι καλό. Ούτε σε συλλογικό, ούτε σε ατομικό επίπεδο..

Βέβαια δεν είμαστε αυτόματα προορισμένοι για το καλό, ούτε καταδικασμένοι στο κακό. Γιατί σχεδόν πάντα μπορούμε είτε μόνοι μας είτε συλλογικά, να προχωρήσουμε μέσα μας, να συλλογιστούμε πάνω στις πράξεις μας, να τις αλλάξουμε, να τις διορθώσουμε ή να επανορθώσουμε.

Απόδοση απο τη Γερμανική γλώσσα: Σκαρπίδης Κώστας