Η κατανάλωση κάνναβης μέσα από την οπτική της μείωσης της βλάβης στην υγεία
Cannabiskonsum aus dem Blickwinkel von Schadensminderung
Η κατανάλωση κάνναβης μέσα από την οπτική της μείωσης της βλάβης στην υγεία – Harm Reduction und Public Health
Herausgegeben von
akzept e.V. Bundesverband
Deutsche AIDS-Hilfe
JES Bundesverband
Εκτεταμένο απόσπασμα
Των Hans-Guenter Meyer-Thomson και Heino Stoever
Οι τελευταίες δυο δεκαετίες μας προσέφεραν σημαντικές γνώσεις γύρω από το βλαβερό αλλά και το θεραπευτικό δυναμικό της κάνναβης. Το κείμενο που ακολουθεί πραγματεύεται εκτός των άλλων και τις δυνατότητες που έχουμε για την μείωση των βλαβών από την χρήση της ουσίας εντός του απαγορευτικού πλαισίου.
Οι πρόσφατες δημοσιεύσεις στο περιοδικό Addiction (Hall 2015), New England Journal of Medicine (Volkow et al.2014) και Deutsches Aertzteblatt (Hoch et al. 2015), αλλά και η επίκαιρη δημοσίευση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας με τίτλο ‘’The health and social effects of nonmedical cannabis use’’ (WHO 2016) – καταλήγουν συγκλίνοντας στο ακόλουθο συμπέρασμα.
‘’Στο διάστημα που προηγήθηκε αποδεικνύεται ξεκάθαρα μέσα από την εμπειρία:
Όσο νωρίτερα (ηλικιακά), σε υψηλές δόσεις, με σταθερή περιοδικότητα και μακροχρόνια η χρήση – τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος για διαφορετικές διαταραχές στην ψυχική και σωματική υγεία και την αναπτυξιακή πορεία των χρηστών (Hoch et al. 2015).
Στο ερώτημα, πως θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα, βρίσκουμε δύο διαφορετικά είδη απαντήσεων οι οποίες είναι εκ διαμέτρου αντίθετες:
Αυτοί που επιχειρηματολογούν υπέρ μιας φιλελεύθερης πολιτικής (αποποινικοποίηση) δεν μπορούσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα να αποδεχθούν ότι η χρήση κάνναβης μπορεί να προκαλέσει βλαβερές επιδράσεις. Είναι της άποψης πως οι βλάβες που προκαλούνται στην υγεία αλλά και στο κοινωνικό επίπεδο εξαιτίας των απαγορευτικών νόμων είναι μεγαλύτερες από αυτές που προκαλεί η ίδια η χρήση.
Η αντίθετη άποψη θεωρεί πως η κάνναβη πρέπει να παραμείνει γενικευμένα αντικείμενο προγραφής (εκτός νόμου), γιατί οι βλάβες που προκαλούνται σε ένα τμήμα των νεαρών ατόμων που χρησιμοποιούν την κάνναβη – δικαιώνουν την τιμωρητική απαγόρευση για όλους τους υπόλοιπους, ακόμη και για τους ενήλικες.
Αυτό που είναι κοινό σε αυτές τις δύο αντιτιθέμενες απόψεις (στον γερμανόφωνο χώρο) είναι ότι μέχρι τώρα οι σκέψεις πάνω στην προοπτική μείωσης της βλάβης διατυπώνονται με μεγάλη επιφύλαξη. Εξαίρεση αποτελούν οι δημοσιεύσεις που προέρχονται από μικρούς θεσμούς όπως οι Alice-Project, chill-out, drug scouts, mindzone.
[Στις ΗΠΑ χρειάστηκε να μεταφερθεί στα επείγοντα των νοσοκομείων περίπου το 0,2% όλων των χρηστών μαριχουάνας. Αντίθετα όταν πρόκειται για χρήση συνθετικής κάνναβης το ποσοστό βρίσκεται στο 6%]
Αντίθετα στις ιστοσελίδες μεγαλύτερων και πιο επίσημων θεσμών όπως των Deutscher Hanfverband, Deutsche Hauptstelle für Suchtfragen, και ακόμη των drugcom.de και Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung – δεν μπορούμε να βρούμε κατάλληλες, πρακτικές πληροφορίες, σχετικές με τους τρόπους μιας λιγότερο επιβλαβούς χρήσης κάνναβης.
Αυτό δεν συμβαίνει αναίτια. Όπως διαπιστώνει η Deutsche Hauptstelle für Suchtfragen:
“Οι εξειδικευμένοι θεσμοί πρόληψης αποφεύγουν να θέσουν ως θέμα τα μοντέλα χρήσης κάνναβης με χαμηλότερη διακινδύνευση γιατί κάτι τέτοιο θα μπορούσε να αξιολογηθεί ως πρόσκληση για χρήση κάνναβης” (DHS 2015).
Εδώ και αρκετό διάστημα, εκτός Γερμανίας, δεν είναι ασυνήθιστο να δημοσιεύονται από τις δημόσιες υπηρεσίες πληροφορίες σχετικές με μια ασφαλέστερη χρήση της ουσίας: ‘’Είναι στον τομέα ευθύνης μας να διασφαλίσουμε ότι οι καταναλωτές λαμβάνουν διευκρινιστικές πληροφορίες σχετικές με τρόπους προστασίας.’’ (Vancouver Coast Health and the University of Victoria’s Centre for Addiction Research of BC, 2016).
Οι τρόποι σκέψης που προσανατολίστηκαν, δίνοντας προτεραιότητα στην μείωση της βλάβης (Harm Reduction), αναδύθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 80. Ήταν η περίοδος που εξαπλώθηκε ραγδαία ο ιός του AIDS στους εξαρτημένους από ηρωίνη. Αξίζει να σημειωθεί πως μέχρι εκείνο το χρονικό σημείο η χορήγηση αποστειρωμένων συριγγών στους χρήστες ήταν περισσότερο ή λιγότερο παγκοσμίως απαγορευμένη.
Η διεθνής οργάνωση για την μείωση των βλαβών από την χρήση παράνομων ουσιών (International Harm Reduction) το 2010 προσδιόρισε το ζητούμενο, δηλαδή την μείωση της βλάβης με την ακόλουθη διατύπωση:
«Η μείωση της βλάβης περιέχει μεθόδους, προγράμματα και πρακτικές οι οποίες στοχεύουν να περιορίσουν τις ατομικές και κοινωνικές βλάβες που προκαλούνται από την χρήση ψυχοτρόπων ουσιών σε ανθρώπους που δεν είναι σε θέση ή δεν επιθυμούν την διακοπή της χρήσης».
Τα κύρια χαρακτηριστικά του προσχεδίου μείωσης των βλαβών είναι προσανατολισμένα προς την αποφυγή βλαπτικών επιδράσεων στην υγεία – στον αντίποδα μιας παρεμπόδισης της κατανάλωσης ναρκωτικών αυτής καθαυτής. Εστιάζοντας την προσοχή σε ανθρώπους οι οποίοι συνεχίζουν να παίρνουν ναρκωτικά.
Η επιδίωξη για μείωση της βλάβης είναι μια πολιτική στρατηγική, ένας πυλώνας μιας σύγχρονης πολιτικής για τα ναρκωτικά – που στέκεται ισότιμα δίπλα στις στρατηγικές της πρόληψης, της θεραπείας και της καταστολής. Είναι ακόμη ένα στήριγμα της σύγχρονης θεραπευτικής αγωγής για προβλήματα που συνδέονται με χρήσεις ναρκωτικών ουσιών εξαιτίας του γεγονότος πως δεν καταφέρνουν όλοι οι εξαρτημένοι χρήστες να πραγματοποιήσουν την αποχή από τα ναρκωτικά.
Εδώ και αρκετό διάστημα η φιλοσοφία που διατρέχει την στόχευση για μείωση της βλάβης έχει αποδειχθεί ως επιτυχημένη:
Προσφορά και ανταλλαγή σε σύριγγες και βελόνες σε συνδυασμό με θεραπείες υποκατάστασης, συσκευές ηλεκτρικού καπνίσματος και θέσπιση ανωτάτων ορίων στην περιεκτικότητα σε νικοτίνη και πίσσα. Πλαστικά κύπελλα αντί φιάλες στα ποδοσφαιρικά γήπεδα για να αποφευχθούν τραυματισμοί. Κι ακόμη drugchecking στα πάρτι ναρκωτικών.
Η επεξεργασία και η εξέλιξη προγραμμάτων που επιδιώκουν να μειώσουν τις βλάβες που προκαλεί η διακινδύνευση που ενυπάρχει στις ανθρώπινες συμπεριφορές – ανήκει στα πυρηνικά στοιχεία της πρόληψης υγείας. Ήδη (περίπου εδώ και 2000 χρόνια Σ.τ.μ) ο όρκος του Ιπποκράτη υποχρεώνει τους γιατρούς να διαφυλάξουν τους ασθενείς από τις βλάβες και τις αυθαίρετες αδικίες που διαπράττονται εις βάρος τους. Ένα κλασσικό παράδειγμα μας προσφέρει η ιατρική που ασχολείται με την κυκλοφορία των οχημάτων:
Είναι υποχρεωτικό να χρησιμοποιούμε την ζώνη ασφαλείας, να φοράμε κράνος που μας προστατεύει ως επιβαίνοντες σε μηχανές. Αυτά τα μέτρα δεν μπορούν να αποτρέψουν κάποιον από το να οδηγεί επικίνδυνα μια επικίνδυνη οδήγηση ούτε να εμποδίσουν τα ατυχήματα. Η συνεισφορά τους όμως βρίσκεται στο να μετριάσουν στο μέτρο του εφικτού τις συνέπειες των τροχαίων ατυχημάτων. Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η χρήση της ζώνης ασφαλείας προτρέπει τον οδηγό του αυτοκινήτου σε υπερβολική ταχύτητα – με τον ίδιο τρόπο που η συνταγογράφηση ηρωίνης και η προσφορά καθαρής σύριγγας δεν συνεισφέρει στην επέκταση της ενδοφλέβιας χρήσης.
Με το ίδιο σκεπτικό – λαμβάνοντας υπόψη τους σημαντικότερους κινδύνους – είμαστε σε θέση να εξελίσσουμε και να επεξεργαζόμαστε οδηγίες χρήσης και για την κατανάλωση κάνναβης. Σε αυτή τη διαδικασία θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και τους κινδύνους για τους οποίους είναι αμφιλεγόμενο (αμφισβητείται) το αν υπάρχει κάποιος αιτιώδης συσχετισμός τους με την χρήση κάνναβης.
‘’It’s our responsibility as health care professionals to ensure that anyone who chose to use cannabis has clear Information about how they can take better care when using.’’
Είναι υποχρέωσή μας, ως επαγγελματίες της υγείας, να εξασφαλίσουμε ότι αυτοί που επιλέγουν να κάνουν χρήση κάνναβης, είναι σαφώς πληροφορημένοι για την καλύτερη δυνατή χρήση της.
Ωστόσο θα οφείλαμε να λάβουμε υπόψη, όπως υπογράμμισε η Wendy Swift στο ‘’Harm Reduction Digest’’ (Swift et al. 2000) ότι το μήνυμα θα πρέπει να διατυπωθεί σε κατάλληλη γλώσσα και να εξελιχθεί με τα σωστά επικοινωνιακά μέσα (Media). Το να τοποθετούμε το κέντρο βάρος στην αποθάρρυνση και τον εκφοβισμό είναι κάτι που προκαλεί την περιέργεια στα νεαρά άτομα:
‘’Οφείλουμε να μην υποτιμούμε την προσφορά από την χρήσης κάνναβης στην αντίληψη. Με αυτό εννοούμε την χαλάρωση και το ‘’εκτός χρόνου’’(time-out) που προκαλείται από την χρήση. Γιατί αποτελούν κίνητρο για την συνέχιση της κατανάλωσης παρά την ταυτόχρονη αναγνώριση από την πλευρά τους των προβλημάτων που συνδέονται με την χρήση κάνναβης.
“Μερικοί καταναλωτές διαβλέπουν στην χρήση κάνναβης αυτή καθαυτή ως μείωση της βλάβης γιατί πιστεύουν ότι προκαλεί λιγότερα προβλήματα από ό,τι άλλα ναρκωτικά όπως για παράδειγμα το αλκοόλ’’. Για να αποφύγουν τον κοινωνικό στιγματισμό κατά την διαδικασία αναζήτησης συμβουλών και βοήθειας, είναι θεμιτό να επιλέγουν διαμεσολαβήσεις, οι οποίες επιτρέπουν έμπιστη και ανώνυμη πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικές με την μείωση της βλάβης.
Πως θα μπορούσαν επομένως να μοιάζουν τα σχετικά μηνύματα γύρω από την χρήση κάνναβης που αποσκοπούν στην μείωση της βλάβης στην υγεία, λαμβάνοντας υπόψη το υφιστάμενο καθεστώς απαγόρευσης.
Τρόποι χρήσης
Ο συνδυασμός κάνναβης με καπνό ενισχύει τις βλαβερές επιδράσεις στους αεραγωγούς. Στην βρώσιμη μορφή η δυσκολία βρίσκεται στον υπολογισμό της δοσολογίας και η επίδραση δεν μπορεί να επηρεαστεί εύκολα. Εναλλακτικές λύσεις ως προς αυτά προσφέρουν η χρήση εργαλείων όπως το βαποριζατέρ. Ένα τσιγάρο που κάνει κύκλους από στόμα σε στόμα δεν είναι και η πιο ευχάριστη υπόθεση.
Ηλικιακά όρια
Από το 20ο μέχρι το 25ο έτος της ηλικίας θεωρείται πως έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία ωρίμανσης του εγκεφάλου. Έτσι η χρήση αντενδείκνυται σε συγκεκριμένες ηλικιακές κατηγορίες.
Εξάρτηση
Οι ενδείξεις μιας βλαπτικής χρήσης καθώς και τα κριτήρια που καθορίζουν αν ένα μοντέλο χρήσης είναι εξαρτησιογόνο θα πρέπει να εξηγούνται με κατανοητό τρόπο και σε συνδυασμό με τεστ εξάρτησης από τα ναρκωτικά που μπορεί να κάνει ο ενδιαφερόμενος με δική του πρωτοβουλία. Παραδειγματικά μπορεί κάποιος να αναζητήσει σχετικές πληροφορίες στο drugcom.de
Μαθησιακά προβλήματα
Όποιος όλη την μέρα διαβάζει και το βράδυ καπνίζει – σβήνει τον αποθηκευτικό χώρο που συγκρατεί το κομμάτι της διανοητικής εργασίας του. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος η χρήση θα πρέπει να περιορίζεται ή και να αποφεύγεται κατά την διάρκεια της (σχολικής) ημέρας και σε περιόδους εξετάσεων.
Αναπνοή/καρδιά/κυκλοφορικό σύστημα
Οι ουσίες επιδρούν μετά από μερικά δευτερόλεπτα στον οργανισμό. Αποτελεί πλάνη των χρηστών να πιστεύουν πως πρέπει να εισπνέουν βαθιά και να κατακρατούν τον καπνό μέσα τους όσο περισσότερο μπορούν. Αυτό προκαλεί μεγαλύτερες βλάβες στους αεραγωγούς και αυξάνει την επιβάρυνση των πνευμόνων με τοξικές ουσίες. Αλλά ποιος ξέρει; Με αυτό το φοιτητικό μοντέλο χρήσης ίσως μπορεί κάποιος να γίνει 30 χρόνια αργότερα Πρόεδρος των ΗΠΑ.
Ψυχικές συνέπειες
Σε μερικούς ανθρώπους με καταθλιπτικά αισθήματα η φόβους ίσως η κάνναβη να προσφέρει ανακούφιση. Σε κάποιους άλλους όμως αντίθετα, μπορεί να προκαλέσει χειροτέρευση των δυσκολιών τους. Η χρήση κάνναβης μπορεί να πυροδοτήσει άγχη καταδίωξης και ψυχωτικές ιδέες. Στην χειρότερη περίπτωση μπορεί να προκαλέσει σχιζοφρένεια.
Στις περιπτώσεις που αναδύεται λόγω της χρήσης τέτοια συμπτωματολογία έστω και μια φορά κι ακόμη όταν στην οικογένεια του χρήστη υπάρχει ιστορικό ψυχικής διαταραχής – συστήνεται ιδιαίτερη προσοχή στην σχέση με την κάνναβη. Αυτό σημαίνει πως είναι καλύτερα για τον χρήστη να απέχει εντελώς από την ουσία κι ενδεχομένως να αναζητήσει εξειδικευμένη βοήθεια.
Προϊόντα κάνναβης με υψηλή περιεκτικότητα στην δραστική ουσία (THC)
Όλες οι επιδράσεις (επιθυμητές κι ανεπιθύμητες) εξαρτούνται από την ποσότητα και την περιεκτικότητα της ουσίας. Λαμβάνοντας υπόψη την σύνθεση της ουσίας καθώς και την βιολογική, ψυχολογική και κοινωνική συνθήκη εντός της οποίας γίνεται χρήση – η βασική υπόδειξη προς τον χρήστη (σε αναφορά πάντα με την επιδίωξη μείωσης της βλάβης), είναι να καταναλώνει όσο το δυνατό μικρότερες ποσότητες, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μια ουσία αγνώστου προέλευσης, ποιότητας και καθαρότητας.
Ανάμικτη χρήση ουσιών
Ό,τι ισχύει για όλες τις ψυχότροπες ουσίες ισχύει κα για την κάνναβη. Η διακινδύνευση από την ταυτόχρονη και συνδυασμένη κι εναλλασσόμενη χρήση ουσιών αυξάνεται απότομα. Οι επιδράσεις που προκαλούν οι μικτές χρήσεις δεν μπορούν να υπολογιστούν εκ των προτέρων εφόσον δεν έχουν δοκιμαστεί και βιωθεί σε βάθος χρόνου.
Μακροχρόνιες επιδράσεις
Οι μακροχρόνιες επιδράσεις στον εγκέφαλο και στην ψυχή είναι μάλλον σπανιότερες για τους περιστασιακούς χρήστες που ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν κάνναβη ως ενήλικες. Αυτή είναι η γνώμη του Peter Cremer-Schaefer, προεδρεύοντος της κυβερνητικής οργάνωσης για τα οπιοειδή (Bundesopiumstelle). Οι σωματικές συνέπειες υπόκεινται στους τρόπους χρήσης. Οι πιο μετριασμένοι τρόποι χρήσης πρέπει να αποτιμούνται συγκριτικά ως λιγότερο επιβλαβείς – στην περίπτωση που λαμβάνουμε υπόψη τα συστήματα κατάταξης των ναρκωτικών ουσιών.
Πολιτισμικά περιβάλλοντα χρήσης
Σε χώρες που παραδοσιακά καλλιεργείται η κάνναβη, η κατανάλωση λαμβάνει χώρα μετά την ολοκλήρωση της καλλιέργειας.
Κυκλοφοριακή αγωγή
Ισχύει η παραδοχή πως πρέπει να διαμεσολαβεί επαρκές χρονικό διάστημα ανάμεσα σε χρήση και συμμετοχή στην κυκλοφορία των οχημάτων. Δεν θα πρέπει να θεωρείται υπερβολική η απαίτηση, να μην οδηγεί κάποιος για 24 ώρες μετά τη χρήση ουσιών.
Απαγόρευση
‘’Η απαγόρευση της κάνναβης προκαλεί περισσότερες βλάβες από ό,τι οφέλη.(Alex Wodak, γιατρός, πρωτοπόρος στις διεθνείς στρατηγικές για την μείωση της βλάβης και πρόεδρος της Australian Drug Low Reform Foundation). Ήδη από το 2002 τοποθετήθηκε στο British Medical Journal με τον ακόλουθο τρόπο:
‘’Κάθε χρόνο σε παγκόσμιο επίπεδο καταστρέφονται η εκπαίδευση και η επαγγελματική σταδιοδρομία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων εξαιτίας του στιγματισμού που προκαλεί μια σύλληψη… Πολλοί καταναλωτές κάνναβης έχουν ήδη οδηγηθεί σε συνθήκες κοινωνικής μειονεξίας. Οι τιμωρίες συνεπιφέρουν συμπληρωματικό οικονομικό κόστος και προκαλούν χωρισμούς σχέσεων καθώς και απώλεια κατοικίας κι εργασιακού περιβάλλοντος’’ (Wodak, 2002, 2011).
Ακριβώς για αυτούς τους λόγους είναι σημαντικό να υπενθυμίζουμε τις νομικές συνέπειες που μπορεί να υποστεί κάποιος από την χρήση.
Η αποποινικοποίηση μειώνει τη βλάβη
Βασιζόμενοι σε ένα περιεκτικό σύστημα κατάταξης που στοιχειοθετεί τις βλάβες που προκαλούνται από την χρήση παράνομων ναρκωτικών ουσιών, οι συγγραφείς Van Amsterdam, Nutt, Phillips και Van den Brink καταλήγουν στην δημοσίευση τους European rating of drug harms στο ακόλουθο συμπέρασμα:
«Η ευρωπαϊκή ένωση και τα πολιτικά μέτρα που λαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο οφείλουν να ρίξουν το βάρος στα ναρκωτικά που προκαλούν συνολικά τις μεγαλύτερες βλάβες στην δημόσια υγεία, συμπεριλαμβανομένων του καπνού και του αλκοόλ. Αντίθετα για ναρκωτικές ουσίες όπως το Ecstasy και η κάνναβη πρέπει να αναγνωριστεί η δευτερεύουσα σημασία τους – πράγμα που συμπεριλαμβάνει και την επανατοποθέτηση τους (προς τα κάτω) ως προς την ποινική τους αξιολόγηση» (Van Amsterdam et al. 2015).
Ο ιατρικός κόσμος είναι διχασμένος. Δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι επικρατούν διαφορετικές αξιολογήσεις στην ψυχιατρική παιδιών κι εφήβων από ό,τι στην ιατρική που μελετά την εξάρτηση ή τις δυνατότητες ανακούφισης από τον πόνο. Πρόκειται για διαφορετικές οπτικές. Αυτό εξηγεί το πώς γίνεται αντιληπτή με διαφορετικούς τρόπους, η επιθυμητή ή η ανεπιθύμητη επίδραση ενός ναρκωτικού. Όμως σταδιακά φαίνεται να επικρατεί η άποψη πως το ποινικό δίκαιο δεν είναι το κατάλληλο μέσο για να εμποδιστεί η χρήση ναρκωτικών και οι βλάβες που προκαλούνται από αυτήν.
Συμπέρασμα
Μια σύγχρονη πολιτική για τα ναρκωτικά είναι υποχρεωμένη να εξελίξει τα μέτρα (τεκμηρίωση, ενημέρωση, πληροφόρηση) που περιορίζουν τις βλαπτικές συνέπειες των χρήσεων κάνναβης – ακόμα και αν επί του παρόντος η ουσία είναι απαγορευμένη.
CBD
Απόδοση από τη γερμανική γλώσσα, Σκαρπίδης Κώστας
